بویر­احمد

3-6- توپوگرافی استان

حدود سه چهارم مساحت منطقه از ارتفاعات و تپه­ ماهورها تشکیل شده است. دشت‌ها تنها یک چهارم مساحت را تشکیل می‌دهند. بلند ترین نقطه در این استان قله‌ی دنا واقع در شهرستان دنا با ارتفاع 4409 متر و        پست‌ ترین نقطه‌ی آن دشت لیشتر می‌باشد که 500 متراز سطح دریا ارتفاع دارد. با توجه به شرایط جغرافیایی استان، هر چند در امتداد اصلی کوه‌های زاگرس از شمال­ شرقی به جنوب ­غربی نزدیک‌تر شویم، از ارتفاع کوه‌ها و مقدار بارندگی و رطوبت هوا به طور محسوسی کاسته می‌شود. این وضعیت طبیعی، مشخصات اقلیمی دوگانه‌ای را پدید آورده و استان را به دو ناحیه سردسیری و گرمسیری تقسیم کرده است. از منطقه حیدر کرار با ارتفاع حدود 180 متر تا منطقه سردسیری قلل کوه دنا با ارتفاع 4409 متر اختلاف ارتفاعی در حدود 4229 متر مشاهده می‌شود. همجواری با منطقه گرم و سوزان خوزستان و گرم و مرطوب گناوه و دیلم و مناطق سردسیری سپیدان در استان فارس، سمیرم در استان اصفهان و فلارد و لردگان در استان چهارمحال و بختیاری باعث ایجاد تنوع  زیستی گیاهی و جانوری در استان شده است (طرح ‌آمایش سرزمین استان کهگیلویه و بویر احمد، 1386).

 

کوه‌های این استان از رشته کوه‌های زاگرس به شمار می‌روند که در شمال با داشتن یخچال‌های طبیعی سرچشمه رودهای پرآب هستند. کوه‌های مهمی همچون کوه­ خائیز در جنوب دهدشت، کوه‌های نیل و حجال در شمال شرق یاسوج، کوه خامی در شمال شرق گچساران، کوه نور (نیر) در مرکز استان، کوه‌های سیاه و سفید در بهمئی و شرق لنده و کوه دل افروز در شمال و کوه ساورز از مهم‌ ترین کوه‌های استان به شمار می‌روند. دشت‌های سروک، دشت‌روم در شهرستان بویراحمد و دشت‌های امامزاده جعفر، لیشتر، دشت گز و باشت در شهرستان گچساران، چرام و دهدشت در کهگیلویه از دشت‌های مهم استان هستند (طرح ‌آمایش سرزمین استان کهگیلویه و بویراحمد، 1386). در نقشه­های 3-8  و 3-9 به ترتیب بیانگر هیپسومتریک و طبقات شیب منطقه می باشند.

نقشه 3-8: هیپسومتریک استان کهگیلویه و بویر­احمد

 

نقشه 3-9: طبقات شیب استان کهگیلویه و بویر­احمد

3-7- منابع آب استان

استان با دارا بودن حوزه آبریزی به وسعت 22026 کیلومترمربع و احتساب میانگین بارندگی سالانه 720 میلی­متر از ریزش جوی معادل 2/11 میلیارد متر­مکعب در سال برخوردار است. به علت وجود مناطق مرتفع و وزش بادهای مرطوب هر دو منطقه‌ی سردسیر وگرمسیری از میزان بارندگی خوبی برخوردارند. این بارندگی‌ها باعث به وجود آمدن رودهای متعددی در این استان شده‌اند. مهم‌ترین رودهای استان کهگیلویه و بویر­احمد عبارتند از: رودهای مارون، بشار، خیرآباد و زهره (مهندسی مشاور پارآب فارس، 1380). در نقشه 3-10 رودهای استان نشان داده شده است.

نقشه 3-10: هیدرولوژی استان کهگیلویه و بویر­احمد

 

3-7-1- دریاچه‌ها و تالاب‌های استان

تالاب برم الوان در 40 کیلومتری شهر لیکک بهمئی، دهستان سرآسیاب یوسفی واقع شده است. آب آن دایمی است و ارتفاع آن از سطح دریا 1100 متر می‌باشد. مساحت این دریاچه 15 هکتار و حداقل عمق آب آن 12 متر وحداکثر 30 متر می‌باشد. برم‌های کوچک و فصلی دیگری همچون برم علی ‌داد، دره صحه در زیلایی،        برم مداب در شرق یاسوج در دهستان کاکان، برم کوه‌گل سی‌سخت، برم دلی پیروزک در شهرستان بویراحمد، برم گراب دیشموک، برم کهکزک، برم شرابگروه در سرفاریاب در شهرستان کهگیلویه و برم خونی شاه ‌بهرام در شهرستان گچساران وجود دارند که در مجموع به همراه 160 چشمه و 16 قنات و تعدادی چاه عمیق و نیمه عمیق منابع آب استان را تأمین می‌کنند. دریاچه مور زرد زیلایی در 135 کیلومتری شمال غرب یاسوج و در ارتفاعات 2180 متری از سطح دریا قرار دارد. مساحت این دریاچه 14 هکتار است. حداقل عمق آن هفت متر وحداکثر آن 14 متر است. این دریاچه در تنگی واقع شده که اطراف آن را کوه‌هایی با سنگ آهکی پوشانده. تعدادی آبزیان در این دریاچه به حیات خود ادامه می‌دهند که ماهی کپور معمولی از مهم‌ترین آن‌هاست     (طرح ‌آمایش سرزمین استان کهگیلویه و بویراحمد، 1386). در نقشه 3-11 موقعیت دریاچه‌های استان ارایه شده است.

نقشه 3-11: دریاچه‌های استان کهگیلویه و بویراحمد

 

3-8- وضعیت پوشش­ گیاهی استان

استان کهگیلویه و بویراحمد به سبب داشتن ارتفاعات و تنوع بارندگی و تغییرات درجه حرارت از پوشش گیاهی متنوع برخوردار است به نحوی که استان را می‌توان باغ گیاه ­شناسی ایران دانست. پوشش‌ گیاهی‌ به‌ دلیل‌ وجود دو نوع‌ آب‌ و هوای‌ گرمسیری‌ و سردسیری‌ بسیار، متنوع‌ است‌. درناحیه‌ سردسیری‌ ، به‌ علّت‌ آب‌ فراوان ‌، پوشش‌ گیاهی‌ نسبتاً انبوه‌ جنگلی‌ به‌ وجود آمده‌ است‌. ولی‌ در قلمرو گرمسیری‌ ، پوشش‌ گیاهی‌ اغلب‌ تنک‌ و نیمه‌ انبوه‌ است‌. 80 درصد از پوشش‌ جنگلی‌ را گونه‌ بلوط‌ و 20 درصد باقیمانده‌ را درختچه‌های‌ بنه ‌، کیکمه‌ ، ارس‌ ، زالزالک‌ ، زبان‌ گنجشک‌ و بادام‌ وحشی‌ تشکیل‌ می‌دهد. 52 درصد سطح استان پوشیده از جنگل است که از این لحاظ در ایران، مقام اول را دارد. این استان هشت درصد از جنگل‌های کشور را به خود اختصاص داده و سهم سرانه‌ی آن، 7/1 در هکتار است که این سهم در ایران و جهان به ترتیب 2/0 و 8/0 هکتار به ازای هر نفر است. مراتع‌ استان ‌نیز که‌ در سالیان‌ گذشته‌ بسیار مرغوب‌ بود ، در سال‌های‌ اخیر به‌ علّت‌ چرای‌ مفرط‌ و عدم‌ رعایت‌ اصول‌ فنی‌ وچرای‌ بیش‌ از حد دام‌ها ، تخریب‌ شده‌اند. در مراتع‌ استان‌ گیاهان‌ دارویی‌ و صنعتی‌ به‌ وفور یافت‌ می‌شوند. بسیاری‌ از این‌ گروه‌ گیاهان‌ با پختن‌ یا به‌ صورت‌ دیگر در درمان‌ بسیاری‌ از بیماری‌ها مثمر ثمر واقع‌ می‌شوند. (طرح ‌آمایش سرزمین استان کهگیلویه و بویراحمد، 1386). در نقشه­ 3-12 تراکم پوشش گیاهی منطقه ارایه شده است.

نقشه 3-12: تراکم پوشش گیاهی استان کهگیلویه و بویراحمد

3-8-1- جنگل

وسعت جنگل‌های استان 997100 هکتار است. گسترده ‌ترین جامعه‌ی جنگلی منطقه که بخش عمده‌ای از سطح استان را در بر می‌گیرد زیر پوشش بلوط است (حدود 80 درصد) و مناطق سردسیر و معتدل استان قرار دارد. زالزالک، کیکم، بنه، زبان گنجشک، ارژن، گردو، گلابی و بادام وحشی سایر گونه‌های جنگلی استان را شامل می‌شود (طرح ‌آمایش سرزمین استان کهگیلویه و بویر احمد، 1386).

تنوع درختان جنگلی به گونه‌ای است که 80 درصد آن زیر پوشش گونه غالب بلوط ایرانی[26] و 20 درصد باقیمانده شامل درختان و درختچه‌های نظیر بنه (پسته وحشی)، کیکم، بادام کوهی، زالزالک، شن، گلابی‌وحشی، زبان گنجشک، ارس، دافنه و … می‌باشد. تعداد درختان بلوط در هر هکتار 180 اصله و گونه غالب و عمده جنگل‌های منطقه brantii Q. می‌باشد.

حد ارتفاعی رویش این جنگل‌ها در شمال و شمال‌ غربی استان در دامنه‌های جنوبی کوه دنا از ارتفاع 1700 متری با جامعه بلوط و بنه شروع و تا 3500 متری به ارس و دافنه می‌رسد و در جنوب‌ غربی و شرقی در ناحیه گرمسیری از ارتفاع 900 متری درختان کنار و رملیک شروع و تا ارتفاع 1700 متری به جامعه بلوط ایرانی می‌رسد.

به طور کلی جنگل‌های منطقه دارای سه اشکوب زیرین، میانی و فوقانی است. اشکوب زیرین ارتفاع کمتر از 1 متر را در بر می‌گیرد و گیاهانی مانند جاشیر، فرفیون، کنگر، گون و انواع گرامینه‌ها و … شامل می‌شود. اشکوب میانی شامل درختچه‌هایی به ارتفاع 2 تا 6 متر که مهم‌ترین گونه‌های آن ارژن، شن، زالزالک بادام کوهی، داغداغان، دافنه و … می‌باشد. اشکوب فوقانی شامل درختانی به ارتفاع 6 تا 12 متر که مهم ‌ترین گونه‌های آن بلوط، بنه، کلخونگ، کیکم و… می‌باشد (طرح ‌آمایش سرزمین استان کهگیلویه و بویر احمد، 1386). در نقشه 3-13 پراکنش جنگل­های استان ارایه شده است

نقشه 3-13: جنگل‌های استان کهگیلویه و بویراحمد

3-8-2- مراتع

وسعت مراتع استان تقریباً 1721400 هکتار است. گیاهان مرتفعی شهرستان گچساران شامل بهمن، گَون، شقایق، یونجه‌ی وحشی، خارشتر، شب بو و استبرق است. گیاهان مراتع شهرستان بویراحمد شامل بیلهر، جو وحشی، پونه‌ی کوهی، تره‌ی کوهی، ریواس، گوش بره، درمه آب اندول، خاکشیر، آویشن، پیاز کوهی، سریش و گون و گیاهان مراتع شهرستان کهگیلویه شامل گل نرگس، گون، بهمن، استبرق، برموس، هویج وحشی و ریواس است. مراتع استان کهگیلویه و بویراحمد علاوه بر این یکی از مهم ‌ترین منابع تأمین علوفه ی روستاییان و عشایرند، در تأمین فرآورده‌های دارویی، صنعتی و خوراکی نیز نقش مهمی دارند (کاظمی و همکارن، 1381).

به طور کلی سطح کل مراتع استان 1400000 هکتار تخمین زده می‌شود که از نوع خوب، متوسط، ضعیف، خیلی ضعیف است از این مقدار 650 هزار هکتار مشجر (زیراشکوب جنگل‌ها) و 750 هزار هکتار   غیر مشجر می‌باشد. مراتع این منطقه شامل مراتع ییلاقی و قشلاقی است که مراتع قشلاقی در اطراف دوگنبدان و دهدشت و از نوع ضعیف است و مساحتی در حدود 400 تا 480 هزار هکتار را در بر می‌گیرد و بیشتر گیاهان این منطقه را خانواده گرامینه­ها و گلومینوز تشکیل می‌دهد. مراتع ییلاقی در یاسوج و در دامنه‌های جنوبی ارتفاعات زاگرس و قله دنا واقع­اند و از نوع خوب و متوسط می‌باشد. این مراتع مساحتی در حدود 700-800 هزار هکتار را زیر پوشش دارند. تیپ‌های عمده گیاهی در منطقه ییلاقی را تیپ جاشیر، بیلهر، جو وحشی، گندم گیاه، کرفس، جاشیر، کنگر، جو وحشی، یولاف و… تشکیل می‌دهند و تیپ‌های گیاهی در مناطق قشلاقی را تیپ بهمن- یونجه یکساله و یونجه‌های یکساله – بهمن می‌باشد. تیپ‌های گیاهی در مناطق میان‌ بند را عمدتاً جو وحشی، گندم گیاه، یولاف وحشی، جو وحشی، ماشک گل خوشه‌ای، جو وحشـی و… تشکیل می‌دهد    (کاظمی و همکارن، 1381).

 

3-9- مناطق حفاظت شده  و ویژگی حیات­ وحش استان

طبیعت زیبا و منحصر به فرد استان کهگیلویه و بویر­احمد شرایط زندگی جانوری و پرندگان بسیاری را در این منطقه فراهم نموده است. استان کهگیلویه و بویراحمد گونه‌های مختلفی از حیات ­وحش را در خود جای داده است. این گونه‌ها شامل پستانداران، پرندگان و آبزیان هستند. این استان دارای شش منطقه حفاظت ­شده می‌باشد که در ادامه به ویژگی‌های مناطق پرداخته شده است (گزارش مناطق تحت حفاظت استان کهگیلویه و بویراحمد، 1391). نقشه 3-14 بیانگر موقعیت مناطق تحت حفاظت در سطح استان می باشد.

نقشه 3-14: مناطق حفاظت شده استان کهگیلویه و بویراحمد

3-9-1- منطقه حفاظت ­شده دنا

منطقه حفاظت‌ شده دنا یک منطقه کاملاً کوهستانی است. اختلاف ارتفاع بلندترین و پست‌ترین نقاط منطقه بالغ بر 3000 متر است. دنا دارای قله‌های بلند، دیواره‌های عظیم و دره‌های عمیق است. در شرق دنا گردنه تاریخی «بیژن» قرار دارد و مرزهای شمالی، غربی و جنوبی آن را رودخانه‌های ماربر و بشار احاطه کرده‌اند. رودخانه ماربر که در شمال دنا از شرق به غرب جاری است، با گذشتن از چند روستا و تنگ خرسان، به رودخانه «خرسان» تغییر نام می‌دهد و پس از عبور از تنگه‌های باریک به رودخانه «بشار» می‌پیوندد. محل پیوند رودخانه‌های خرسان و بشار، ناحیه‌ای جنگلی می‌باشد. ارتفاع این محل از سطح دریا 1300 متر است که پایین‌ترین نقطه منطقه حفاظت‌ شده دنا به شمار می‌رود. کوه‌های دنا به عنوان ذخایر منابع آب دره‌های متعدد و دامنه‌های آن نیز پر از چشمه‌های کوچک و بزرگ است. کوه‌های دنا سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های جنوب ایران است و به عنوان ذخیره‌ گاه منابع آب، نقش تعیین ‌کننده‌ای در زندگی مردم جنوب کشور دارد. منطقه حفاظت ‌شده دنا از نظر تنوع گونه‌های گیاهی بسیار غنی است و با توجه به مجموعه درختان و گیاهان جنگلی، مرتعی، دارویی، خوراکی و تزئینی، سرمایه ژنتیکی با ارزشی به حساب می‌آید. در ارتفاع 2500 متری، جنگل‌های بلوط دامنه‌های جنوبی دنا را پوشانده است. در میان درختان بلوط، گونه‌های مختلف جنگلی نظیر بن، کیکم، ارژن، زالزالک، شن و ارژن دیده می‌شود. از ارتفاع 3500 متر به بالا، انواع گونه‌ها و گیاهان علفی و بوته‌ای سطح زمین را فرا گرفته است. حیات ‌وحش دنا معرف سیمای تنوع جانوری زاگرس است. خرس‌های قهوه‌ای بزرگ، کبک دری با جثه پنج کیلویی، انواع عقاب، پلنگ، گرگ و انواع گربه‌های‌وحشی در دنا زندگی می‌کنند. در منطقه حفاظت‌ شده دنا امکان تماشای پرنده بسیار زیبا و نادر هما، که پروازی آرام و با شکوه دارد، بیش از هر جای دیگر ایران است. همچنین پرندگانی نظیر شاهین، کبک، سنگ چشم، کمرکلی و انواع چکاوک‌ها و سهره‌ها در دامنه‌های دنا زندگی می‌کنند. جانورانی مثل سمور، راسو، سنجاب ایرانی که از زیباترین سنجاب‌های جهان است و در احیای جنگل بلوط نقش بوم ­شناختی بسیار مؤثری دارد، به وفور در دنا دیده می‌شوند (گزارش مناطق تحت حفاظت استان کهگیلویه و بویراحمد، 1391).

 

3-9-2- منطقه حفاظت ­شده جنگلی دنای ­شرقی

این منطقه در ضلع شمالی مرکز استان با وسعتی معادل 28202 هکتار قرار دارد و طی مصوبه شماره 208 مورخ 25/7/1380 شورایعالی حفاظت محیط زیست کشور تصویب و جهت حفاظت به این استان ابلاغ گردید منطقه‌ای است کاملأ کوهستانی، متشکل از ارتفاعات، قلل مرتفع، دیوارهای عظیم و دره‌های عمیق و چشمه‌های متعدد می‌باشد. دره‌های پر آب این منطقه در تأمین آب رودخانه‌های مهمی چون بشار نقش مهم و حایز اهمیتی را ایفا می‌کند. گونه‌هایی چون خرس قهوه‌ای، پلنگ، و خوک وحشی نسبت به

]]>